نوشتارحاضر به بیان اثرات مثبت و منفی حضور شرکتهای چند ملیتی در ایران می پردازد.
نویسنده : هوشنگ روجایی
به این مساله اساسی نمیتوان سریع و شتابزده پاسخ داد و مسلما" با بررسی دقیق در جنبه های مختلف و به توسط متخصصین در رشته های گوناگون مانند : حقوقدانان و اقتصاددانان و جامعه شناسان و حتی علمای دینی و سیاسیون و تحقیق و تفحص وحتی بررسی تطبیقی کشورهای مختلف به ویژه کشورهای در حال توسعه می توان به نتایجی مشابه و قابل اعتنا دست یافت .
علیهذا در بدو امرحضوراین شرکتها نکات مثبتی به همراه دارند که عبارتند از اینکه باعث انتقال تکنولوژی واشاعه دانش مفید ومدرن خواهند شد که نمونه واضح آن حضور شرکت های بزرگ نفتی جهان مانند shell , total ...در ایران است .
ازلحاظ اقتصادی باعث رشد تولید ناخالص داخلی واقعی بخش خصوصی و بالارفتن بهره وری نیروی کار و ماهر شدن کارگران و آشنا یی با روشهای جدید تولید خواهد شد و البته این شرکت ها تمایل دارند فعالیت خود را به جاهایی منتقل نمایند که بازارهایش در حال توسعه باشد ومستعد کسب سود زیاد باشند و در ضمن عاملی برای تسهیل زمینه معرفی صنایع جدیدی که قبلا"وجود نداشت میشوند و نیز باعث افزایش اشتغال میشوند ونیز کسب درامد مالیاتی توسط دولت ازاین شرکتها هم بسیار برای مفید است وبعضا" میتوانند عامل توسعه و بهبود رفاه شوند و انحصار داخلی را درهم می شکنند و عاملی برای تولید محصولی بهتر با هزینه کمتر خواهند شد که مثال ملموس آن : تولیدات بی کیفیت و خارج از استاندارد خودرو داخلی در برابر تولیدات خودروسازان بزرگ جهان می باشد .
انتقال سرمایه و تجربیات بازرگانی به کشور میزبان شرکت های چند ملیتی نیز عاملی مثبت به شمار می آید . معذالک حضور این شرکت ها به قول اعضاء گرو کشورهایی که در سال 1991 طی سازمانی متشکل از کشورهای جهان سومی در تهران میتوانند صرفنظر از عطیه بودن بلیه و گرفتاری هم تلقی شوند !
نکات منفی حضور این شرکتها عموما" عبارتند از: انحصارطلبی و کنترل بر منابع طبیعی و مواد خام و قدرت زیاد و حجم فعالیت زیاد این شرکت ها که بعضا" باعث تطمیع دولتها می شوند و مواردی در تاریخ ملاحظه میشود که آمر سرکوب مردم وکشتار انقلابیون بوده اند مانند قضیه نیجریه که شرکتshell باعث تشویق دولت وقت به سرکوب قیام های مردمی شد و حتی چند تن از سران مخالف فعالیت شرکتهای چند ملیتی اعدام شدند .
این شرکت ها بعضا" باعث آلودگی محیط زیست میشوند . آقای پل بارون پژوهشگر اقتصادی رابطه کشور در حال توسعه و شرکت چند ملیتی را غیر منصفانه می داند و معتقد است که منافع آنها با تسلط بر منابع طبیعی و بازارهای خارجی کشورهای در حال توسعه تامین و فراهم می شود و در حد اعلا از کشورهای جهان سوم بهره کشی می کنند و صنعتی شدن آنرا به تاخیر می اندازند .جذب نیروهای نخبه و کلیدی شرکت های بومی داخلی و نابود کردن رقابت داخلی و انحصار و به تعطیلی کشاندن شرکت های محلی که باعث بی هویت شدن این شرکتهای داخلی می گردد انتقال تکنولوژی به کشورها توسط شرکت چند ملیتی چندان معصومانه نیست و گاهی بر قدرت سیاسی کشور میزبان کنترل دارند و حتی قادرند با جابجا کردن ذخایر پولی خود از کشوری به کشور دیگر بحران بزرگی ایجاد نمایند مانند بحران اقتصادی در شرق آسیا 1977 توسط شرکت های مزبور .در دست داشتن صنایع کلیدی مانند صنایع تولیدی و محصولات نیازمند تکنولوژی بالا مثل صنایع شیمیایی و الکترونیکی ... .تاثیرات منفی ضدفرهنگی این شرکت ها و تزاحم و تعارض آن با مذهب و فرهنگ کشور ما .
ذکر بلیات و عطیه های شرکت های چند ملیتی میتواند برای مدیران سیاسی و اقتصادی کشور مفید باشد و کنترل توسط دولت میزبان و کنترل شرکت مادر بر زیرشاخه ها و نیز کنترل بین المللی مثل کمیته تجارت و توسعه ملل متحد می تواند تا حدی اثرات منفی را کاهش دهد و حتی در سال ژوئن 1999 در پارلمان اروپا قطعنامه ای صادر شد که نظارت بر فعالیتهای شرکت های چند ملیتی اروپا را تجویز کرد تا در مورد محیط زیست و حقوق بشر و حقوق کار کنترل صورت گیرد .بنابراین به نظر می رسد ورود این شرکت ها را با نظارت مستمر و تنظیم قراردادهای تضمین حسن همکاری و متعهد نگاه داشتن ای شرکت ها به ارزشها و فرهنگ کشورمان از مواهب حضور این شرکت ها بتوان بهره کافی را برد . والسلام ...
منابع مورد استفاده :
1-مقاله شرکت چند ملیتی -ترجمه از خانم نگار آذری سوره www.system.parsiiblog.com
2-مقاله نقش شرکت های چند ملیتی در رشد و رقابت پذیری آمریکا -ترجمه از آقای محسن رنجبر منبع :روزنامه دنیای اقتصاد 1389/7/14
3- جایگاه شرکت چند ملیتی در چشم انداز آینده ماهنامه ماهنامه بازار بین الملل شماره 3
4- ش.چ.م در سرزمین بومیان - نویسنده خانم سوفی بخاری ماهنامه پیام یونسکو 349
5-جایگاه ش.چ.م در صحنه اقتصاد جهان سیاست .. آقای مجید بهنام مجتهدی مجله اطلاعات سیاسی
6- ش.چ.م عطیه یا بلیه .. آقای دکتر حشمت الله سماواتی مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی 103و104
7-منشآ اصلی طرزفکر ها در مورد رابطه شرکت های چند ملیتی آقای دکتر علی فرهمندی مجله دانش و مدیریت
8-مقالات مربوط به شرکت چند ملیتی از آقای دکتر علیرضا حسنی .www.hasanilaw.blogfa.com